"Περί πασῶν τῶν ἀρετῶν καί τῶν παθῶν". Λόγος ψυχωφελής καί θαυμάσιος (η΄ μέρος: ἡ ἀπόκτηση τῶν ἀρετῶν) Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός

"Περί πασῶν τῶν ἀρετῶν καί τῶν παθῶν".

Λόγος  ψυχωφελής καί θαυμάσιος 

  (η΄ μέρος: ἡ ἀπόκτηση τῶν ἀρετῶν)

Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός

"Πάντα σκιᾶς ἀσθνενέστερα

καί ὀνείρων ἁπατηλότερα.

  Ματαιότης τά ἀνθρώπινα"

Τό α΄ μέρος τοῦ λόγου (οἱ ψυχικές ἀρετές), θά βρεῖτε ἐδῶ: http://kaiomenivatos.blogspot.gr/2014/01/blog-post_9044.html 

Τό β΄ μέρος τοῦ λόγου (οἱ σωματικές ἀρετές), θά βρεῖτε ἐδῶ: http://kaiomenivatos.blogspot.gr/2014/01/blog-post_3957.html  Τό γ' μέρος τοῦ λόγου {τά ψυχικά πάθη (κακίες)}, θά βρεῖτε ἐδῶ: http://kaiomenivatos.blogspot.gr/2014/01/blog-post_5608.html
Τό δ΄ μέρος τοῦ λόγου (τά σωματικά πάθη), θά βρεῖτε ἐδῶ:
http://kaiomenivatos.blogspot.gr/2014/01/blog-post_2090.html 
Τό ε΄ μέρος τοῦ λόγου (ἡ φιληδονία), θά βρεῖτε ἐδῶ:
http://kaiomenivatos.blogspot.gr/2014/01/blog-post_9116.html 
Τό στ' μέρος τοῦ λόγου (τριμερής διαίρεση τῆς ψυχῆς καί πάθη), θά βρεῖτε ἐδῶ:
http://kaiomenivatos.blogspot.gr/2014/01/blog-post_4965.html
Τό ζ' μέρος τοῦ λόγου (οἱ ἐμπαθεῖς λογισμοί καί ἠ θεραπεία τους), θά βρεῖτε ἐδῶ:
http://kaiomenivatos.blogspot.gr/2014/01/blog-post_265.html 

Πρέπει ακόμη νά γνωρίζουμε καί τό ἑξῆς:

ὅτι δέν μποροῦμε νά φτάσουμε στό μέτρο τῆς ὁποιασδήποτε ἀρετῆς, παρά μόνο μέ κοπιαστική φιλοπονία μέ στόχο τήν ἀπόκτησή της, ἀφοῦ προσπαθήσουμε μέ ὄλη τή δύναμή μας καί γιά ὄλη μας τή ζωή νά τό ἐπιτύχουμε μέ τήν πράξη· ὅπως λόγου χάρη συμβαίνει μέ τήν ἐλεημοσύνη, τήν ἐγκράτεια, τήν προσευχή, τήν ἀγάπη, ἤ κάποια ἀπό τίς γενικές ἀρετές. Διότι ἀπ' αὐτές μερικῶς ὁ καθένας ἀσκεῖ κάποια ἀρετή· ἀσκεῖ, π.χ. κανείς πότε πότε τήν ἀρετή τῆς ἐλεημοσύνης, ἀλλά ἐπειδή τήν ἀσκεῖ μερικῶς (πρόσκαιρα), δέν μποροῦμε νά τόν χαρακτηρίσουμε ἐλεήμονα, καί πολύ περισσότερο ὅταν ἡ ἀρετή αὐτή δέν ἀσκεῖται μέ τρόπο καλό καί θεάρεστο. Διότι τό καλό δέν εἶναι καλό, ὅταν δέ γίνεται μέ τρόπο συνετό καί θεάρεστο· ἀλλά εἶναι ὄντως καλό, ὅταν δέν περιμένει ἀνταπόδοση γι' αὐτό, οὔτε ἀποσκοπεῖ στήν ἀνθρωπαρέσκεια ἀπό τή φήμη τοῦ πραγματοποιηθέντος καλοῦ, ἤ στήν ἐπιδίωξη ἐφήμερης δόξας, οὔτε προέρχεται ἀπό πλεονεξία καί ἀδικία· ἀφοῦ ὁ Θεός δέ ζητεῖ ἐκεῖνα πού γίνονται καί θεωροῦνται ἀπό τούς ἀνθρώπους καλά, ἀλλά τό σκοπό γιά τόν ὁποῖο γίνονται αὐτά.

Καί λένε οἱ θεοφόροι Πατέρες, πώς ὅταν ὁ νοῦς λησμονήσει τό σκοπό τῆς εὐσέβειας, τότε τό ἔργο πού φαίνεται ἐνάρετο, καταντᾶ ἀνώφελο. Διότι ὅσα γίνονται χωρίς διάκριση καί χωρίς τόν πραγματικό σκοπό, πού εἶναι ἡ εὐσέβεια, ὄχι μόνο δέν ὠφελοῦν κι ἄν ἀκόμη εἶναι καλά, ἀλλά βλάπτουν. Ὅπως ἀντίθετα συμβαίνει καί μ' ἐκεῖνα πού θεωροῦνται κακά μέν ἀπό τούς ἀνθρώπους, γίνονται ὄμως μέ θεοσεβή σκοπό κάι σύμφωνα μέ τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ, ὅπως λογου χάρη ἐκεῖνος πού εἰσῆλθε σ' ἕνα πορνεῖο γιά ν' ἀποσπάσει ἀπό τήν ἀπώλειά της τήν πόρνη. Ἀπ'ὄσα εἴπαμε γίνεται φανερό, ὅτι δέν εἶναι ἐλεήμων ἐκεῖνος πού ἀσκεῖ κάπου κάπου τήν ἐλεημοσύνη, οὔτε πάλι ἐγκρατής, ἐκεῖνος πού κάποιες στιγμές ἐγκρατεύεται, ἀλλά ἐκεῖνος πού συνέχεια καί σέ ὅλη τή διάρκεια τῆς ζωῆς του ἄσκησε τήν ἀρετή μέ ἀσφαλή διάκριση. Διότι ἡ διάκριση εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἀπ' ὄλες τίς ἀρετές, γι' αὐτό καί θεωρεῖται βασίλισσά τους καί καλεῖται ἀρετή τῶν ἀρετῶν. Τό ἴδιο ὅμως συμβαίνει καί μέ τά ἀντίθετα τῶν ἀρετῶν, τά πάθη· διότι δέν ἀποκαλοῦμε κάποιον πόρντο ἤ μέθυσο ἤ ψεύτη, ἐπειδή ἔπεσε κάποια στιγμή σ' ἕνα ἀπό αὐτά, ἀλλά ἐκεῖνον πού συνεχῶς στή ζωή του ζεῖ μέσα σ' αὐτά τά πάθη καί παρμένει ἀδιόρθωτος καί ἀμετανόητος.

Μαζί μέ ὅσα εἴπαμε, πρέπει νά γνωρίζουμε καί τοῦτο, πού εἶναι ἀναγκαιότατο σ' ὅλους ὅσοι ἀγωνίζονται μέ πνεῦμα πρόθυμο νά ἐπιτύχουν τήν ἀρετή καί νά ἀποκόψουν τήν κακία. Ὅτι, δηλαδή, ὅπως ἡ ψυχή ἔχει ἀσύγκριτα μεγαλύτερη ἀξία ἀπό τό σῶμα καί σέ πολλά καί μέγιστα θέματα θεωρεῖται σπουδαιότερη καί πολυτιμότερη, ἔτσι καί οἹ ψυχικές ἀρετές, καί μάλιστα οἱ θεομίμητες καί θεώνυμες, εἶναι ἀνώτερες ἀπό τίς σωματικές ἀρετές. Τό ἴδιο, ἀλλά μέ ἀντίθετη φορά ἰσχύει καί γιά τά ψυχικά (πού εἶναι χειρότερα) καί τά σωματικά πάθη, διαφέρουν δηλαδή καί ὡς πρός τίς ἐνέργειές τους καί ὡς πρός τήν ἔκτιση τῶν ποινῶν πού τούς ἐπιβάλλονται, ἄν καί στούς περισσότερους ἀνθρώπους, δέν γνωρίζω γιατί, τούς διαφεύγει. Λόγου χάρη τή μέθη, τήν πορνεία, τή μοιχεία, τήν κλοπή κι ὅλα τά σχετικά μέ αὐτά, τά ἀποφεύγουν ἤ τά τιμωροῦν, διότι φαίνονται στούς πολλούς μισητά. Ὅσον ἀφορᾶ ὅμως τά ψυχικά πάθη, πού εἶναι χειρότερα καί βαρύτερα ἀπ' αὐτά, καί πού ὁδηγοῦν στή δαιμονική κατάσταση καί στήν αἰώνια κόλαση σάν ἀμοιβή γιά κείνους πού τ' ἀκολουθοῦν χωρίς διόρθωση καί μετάνοια, οἱ πολλοί μένουν ἀναίσθητοι καί ἀσυγκίνητοι. Κι ὅταν λέω ψυχικά πάθη, ἐννοῶ τόν φθόνο, τή μνησικακία, τήν πονηρία, τήν ἀναισθησία, καί κείνη πού ὁ ἀπόστολος Παῦλος ὀνομάζει ρίζα ὅλων τῶν κακῶν, τή φιλαργυρία (Α΄ Τιμ. ς' 10), καί τά ὅμοιά τους. 

Τά ἐκθέσαμε ὅλα αὐτά, μέ ὅλη τήν ἀμάθεια καί τήν ἀφέλειά μας, ὀμιλώντας μέ τάξη καί σαφήνεια γιά τίς ἀρετές καί τά πάθη, γιά νά ἔχει κανείς τήν εὐχέρεια νά διακρίνει καί νά ξεχωρίζει μέ ἀκρίβεια τή διαφορά καί τή διαίρεσή τους μέσα ἀπ' αὐτή τή λεπτομερή ἔκθεση. Γι' αὐτό καί ἐκθέσαμε τό καθένα μέ διαφόρους τρόπους καί μέσα ἀπό πολλές πτυχές, γιά νά μήν ἀγνοεῖται, ἄν εἶναι δυνατόν, καμιά ἀρετή ἤ κακία· καί ἀκόμη γιά νά ἐπιδιώξουμε μέ χαρά τίς ἀρετές, καί περισσότερο τίς ψυχικές,  μέ τίς ὁποῖες προσεγγίζουμε τόν Θεό, καί γιά νά ἀπαρνιόμαστε τήν κακία ἀποφεύγοντας μέ ὅλη τή δύναμή μας τά πάθη. Διότι εἶναι πραγματικά μακάριος ἐκεῖνος πού ἐπδιώκει τήν ἀρετή καί τή μετέρχεται, καί ἐρευνᾶ μέ ἐπιμέλεια τόν τρόπο νά τήν ἐπιτύχει, ἐπειδή μέ αὐτήν πλησιάζει στό Θεόν καί νοερά ἑνώνεται μαζί Του. Καί διότι ἡ ἔννοια τῆς φρόνησης, τῆς ἀνδρείας, τῆς σοφίας, τῆς ἀληθινῆς γνώσης καί τοῦ ἀναφαίρετου (πνευματικοῦ) πλούτου εἶναι αὐτή, τό νά ἀνυψώνεται κανείς μέ τήν πρακτική ἀρετή στή θεωρία τοῦ Δημιουργοῦ. Νά σημειώσουμε ἐδῶ ὅτι ἡ λέξη "ἀρετή"προέρχεται ἀπό τό ρῆμα "αἱροῦμαι" (προτιμῶ, προαιρουμαι-προαίρεση) διότι εἶναι αἱρετή καί θελητή, ἐπιδιώκουμε αὐτοπροαίρετα καί μέ τή θέλησή μας τό ἀγαθό, κι ὄχι ἀντίθετα, δηλαδή ἀναγκαστικά καί χωρίς τή θέλησή μας.

(συνέχεια γιά τό τελευταῖο μέρος...)


Μικρή Φιλοκαλία