Ἐξήγηση τῶν συμβολισμῶν
στήν εἰκόνα τῆς Γέννησης τοῦ Χριστοῦ
ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΜΕ ΥΓΕΙΑ
Το
πνευματικό μεγαλείο, το μυστικό βάθος και το αισθητικό κάλλος της
Ορθοδόξου τέχνης συνεργούν στη μετοχή του πιστού στο καλοάγγελτο γεγονός
της ενανθρώπισης. Στο χώρο της Εκκλησίας ο
πιστός ζει το μυστήριο της σαρκώσεως με τις αισθήσεις του, οι οποίες
μεταμορφώνονται προκειμένου να γίνουν μέσα επικοινωνίας με το άρρητο.
Προσκυνώντας την εικόνα της Γεννήσεως ανταποκρίνεται στο κέλευσμα της
ψαλμωδίας «δεύτε ίδωμεν πιστοί» και «βλέπει» την θεολογία της σαρκώσεως
αισθανόμενος την ευφροσύνη της θείας συγκαταβάσεως και κενώσεως.
Ο
εικονογραφικός τύπος διαμορφώθηκε έτσι ώστε να συνοψίζει τη θεολογία της
Γεννήσεως επενδύοντάς την με άρτια αισθητική μορφή. Η παράσταση έχει
οργανωθεί αντιρρεαλιστικά και συμβολικά συνθέτοντας στοιχεία από την
ιστορική πραγματικότητα, πνευματικά και διαχρονικά. Το βουνό, το
σπήλαιο, η φάτνη, τα ζώα συνυπάρχουν με τον χρυσό κάμπο που είναι ο
πνευματικός χώρος του ουρανού. Έτσι η εικόνα αμέσως παρουσιάζει την
σύνθεση του γήινου και του ουράνιου, του ανθρώπινου και του θείου.
Όλες οι
μορφές έχουν ειδικό νόημα και συμβολισμό. Η Γέννηση τοποθετείται μέσα σε
σπήλαιο, στοιχείο που δεν προέρχεται από τα Ευαγγέλια, αλλά από την
παράδοση που ξεκινά μεν από το απόκρυφο το λεγόμενο Πρωτοευαγγέλιο του
Ιακώβου αλλά την παίρνει ο ορθόδοξος θεολογικός στοχασμός (Ιουστίνος ο
φιλόσοφος και μάρτυς) και την καθιερώνει η υμνογραφία με τον Ρωμανό «και
η γη το σπήλαιον τω απροσίτω προσάγει» (Κοντάκιον), και τους άλλους
Υμνωδούς των Χριστουγέννων: «Τι σου προσενέγκωμεν Χριστέ ότι ώφθης επί
γης ως άνθρωπος… η γη το σπήλαιον» (Ιδιόμελον Εσπερινού), «τω σήμερον εν
σπηλαίω τεχθέντι» (κάθισμα Όρθρου).
